Anastasius Veluanus
Nadat Jan Gerritsz Versteghe in 1550 zijn protestantse geloofsovertuiging herroepen heeft, krijgt hij wroeging en wil hij de schuld die hij door zijn herroeping op zich geladen heeft verzoenen door een openbare geloofsbelijdenis. Het resultaat van
dit voornemen is Der Leken Wechwyser (1554) dat nu verschijnt onder de titel Wegwijzer voor gewone gelovigen.
Zoals de titel al aangeeft, is de Wegwijzer bedoeld als 'populaire geloofsleer'. In die zin kan het boek de 'eerste Nederlandse protestantse dogmatiek' worden genoemd. Tegelijk is het veel meer, en heel anders, dan wat tegenwoordig doorgaans onder een dogmatiek wordt verstaan. Veluanus heeft de ethiek volledig in zijn geloofsleer geïntegreerd en schrijft ook voluit praktisch, stichtelijk en bevindelijk-vroom. Hij ruimt veel plaats in voor indringende waarschuwingen en vertroostingen, roept op tot zelfonderzoek en bekering, en bespreekt de moeiten, strijd en vreugden die het deel zijn van de gelovige. Vanwege zijn zielsverwantschap met de nadere reformatie is Veluanus daarom getypeerd als 'bevindelijk theoloog uit de vroege reformatie'. Dat heeft mede te maken met de invloed van de moderne devotie – die ook van invloed was op de nadere reformatie – al ontbreekt bij Veluanus de voor de moderne devotie zo karakteristieke expliciete oproep tot navolging van Christus. In Veluanus hebben we duidelijk met een pastoor te doen die zich prima thuis voelt in de brede bedding van het katholieke piëtisme waar zowel de moderne devotie – vóór hem – als de nadere reformatie – na hem – door stroomden.
